Độc đáo phong tục “pây tái” của người Tày – Nùng ở Cao Bằng

Với người Tày – Nùng ở Cao Bằng, cứ vào dịp tháng Bảy âm lịch hằng năm, mọi người, mọi nhà lại rộn ràng đón Tết. Rằm tháng Bảy âm lịch còn được gọi bằng một cái tên khác là Tết “pây tái” hoặc “pây chường tái”, có ý nghĩa là ngày lễ báo đáp công ơn của con cái đối với cha mẹ, những người đã sinh thành và nuôi dưỡng mình. Đây là một nét văn hóa truyền thống độc đáo, mang đậm bản sắc riêng của bà con dân tộc Tày – Nùng tại Cao Bằng.

Tại các phiên chợ, người dân mua vịt ăn Tết Rằm tháng Bảy.

Người Tày – Nùng thường làm lễ “pây tái” và ăn Rằm tháng Bảy trong hai ngày là 14 và 15 âm lịch. Lễ “pây tái” mang ý nghĩa riêng, đó là: Những người con gái sau khi đi lấy chồng, quanh năm cùng chồng con chú tâm công việc làm ăn nơi nhà chồng, lo toan quán xuyến hương khói thờ phụng ông bà tổ tiên nhà chồng. Trong năm duy nhất chỉ có ngày mùng 2 tháng Giêng và ngày Rằm tháng Bảy mới là dịp được trở về nhà bố mẹ đẻ để tự tay chăm sóc, báo hiếu cha mẹ và sửa soạn lễ cúng tạ ơn ông bà tổ tiên. Người Tày – Nùng có câu: “Bươn chiêng kin nựa cáy, bươn chất kin nựa pất” , nghĩa là: Tết tháng Giêng ăn thịt gà, Tết tháng Bảy ăn thịt vịt. Chính vì vậy, thịt vịt là món ăn không thể thiếu trong ngày rằm tháng Bảy. Thời điểm trước ngày lễ vài ngày, khi ghé thăm các phiên chợ huyện, hàng vịt là nơi được mua bán trao đổi nhộn nhịp và đông đúc nhất.

Theo truyền thuyết của người Tày – Nùng, vịt được coi là con vật thiêng trong tâm linh, vì con vịt là vị sứ giả của mường trần gian với mường trời. Con vịt có công cõng gà trống vượt biển (khảm hải) đi cống xứ mường trời vào ngày Rằm tháng Bảy hằng năm, để cầu mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu cho người nông dân. Trong dịp lễ này, mỗi một cô con gái sau khi đi lấy chồng sẽ mang một đôi vịt về để làm lễ “pây tái” tại nhà bố mẹ đẻ của mình. Sau khi kết thúc ngày lễ, nhà bố mẹ sẽ hồi lại một con vịt. Thịt vịt thường được ăn kèm với bún trong ngày lễ này. Ngoài thịt vịt, bánh gai hay còn được gọi với tiếng dân tộc là “pẻng tái” là món ăn truyền thống không thể thiếu trong ngày Rằm tháng Bảy để dâng lên tổ tiên. Bánh gai là một món ngon, nổi tiếng bởi sự cầu kì trong khâu nguyên liệu cũng như cách thức làm bánh.

Để làm một chiếc bánh gai ngon, người làm bánh phải chuẩn bị các nguyên liệu: Lá gói (lá chuối), gạo nếp, lá gai, đỗ xanh, đường phên từ hàng mấy tháng trước rằm. Lá gai được phơi khô, loại bỏ xơ, nấu nhừ rồi giã nhuyễn thành bột. Gạo nếp ngâm nước 1 đêm rồi xay mịn để ráo nước; đậu xanh ngâm bỏ vỏ rồi nấu chín, nghiền mịn thành nhân bánh. Khi hấp chín, bánh gai được vuốt thẳng ra và lau khô với ý nghĩa để mọi người dân được nghỉ ngơi thanh thản sau khi đã thu hoạch vụ mùa vất vả, mong muốn có một cuộc sống bình yên. Mâm cỗ cúng ngày lễ “pây tái” của người Cao Bằng không thể thiếu con vịt quay, đôi bánh gai, bánh dợm, một đôi bánh chưng, một bát gạo và một bát muối. Tùy từng địa phương, dân tộc, mỗi loại đồ cúng đều có một vài món ăn khác nhau nhưng mang ý nghĩa chung là cầu mong sức khỏe, bình an đến với gia đình. Đặc biệt là lòng biết ơn đối với ông bà, tổ tiên và những người đã khuất trong dòng họ. Sau khi hoàn thành, mâm cỗ được bày lên bàn thờ ở vị trí trang trọng nhất. Khi kết thúc, các món ăn được hâm nóng lại, cả nhà cùng quây quần bên nhau, trò chuyện và ăn cơm. Với người Tày – Nùng ở Cao Bằng dù sống ở bất cứ nơi đâu cũng không thể quên tục “pây tái”. Đây là dịp lễ lớn thứ ba trong năm của người Cao Bằng sau Tết Nguyên Đán và Tết Thanh minh. Hiện nay, phong tục “pây tái” vẫn được đồng bào bảo tồn và gìn giữ. Đây thực sự là một nét văn hóa truyền thống độc đáo, ý nghĩa, mang đậm bản sắc dân tộc.

Thủy Tiên